HOE GA JE OM MET ONGEZONDE VERLEIDINGEN UIT DE OMGEVING?

De verleiding van ongezonde producten en inactiviteit is elke dag vanuit de omgeving aanwezig. Vaak is dit iets wat je niet eens door hebt, omdat het zo vanzelfsprekend is geworden. Omgevingsfactoren kunnen je aansporen tot zowel gezond als ongezond gedrag. Uiteindelijk kan ongezond gedrag leiden tot overgewicht en alle bijbehorende gezondheidsrisico’s.

De mate van verleiding tot (on)gezond gedrag hangt af van fysieke omgevingsfactoren zoals het aanbod van fietspaden, buitenspeelplaatsen, aanwezigheid van gezonde voeding in huis en werk, woonomgeving, groenvoorziening, geluidsoverlast, weersomstandigheden, werkomgeving (hoge werkdruk, veilige werkomgeving), portiegrootte (meer is goedkoper), aanbod van een sportschool en in de supermarkt, etc. Omgevingsfactoren die invloed hebben op jouw gezondheid kom je dus overal tegen: onderweg naar het station, op het werk, bij de kassa’s in de supermarkt. De omgeving kan je dus onbewust aansporen tot ongewenste verleiding (Mensink & Feunekes, 2015). 

We leven in een obesogene samenleving: een omgeving die mensen stimuleert om te veel te eten en daarnaast te weinig te bewegen (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2018). Het is de combinatie van een hoog aanbod aan calorierijke voeding en de beperkte noodzaak tot bewegen dat ervoor zorgt dat mensen gemakkelijk meer energie innemen dan gebruiken. Een beperkte noodzaak tot bewegen komt voort uit computer-, tablet- of smartphone-gebruik in de vrije tijd, vervoer en meer zittend werk (“Zitgedrag”, z.d.).  Door het overschot aan de inname van calorieën en het onvoldoende verbranden, worden mensen te zwaar. De obesogene omgeving veroorzaakt op deze manier voor een groot deel de overgewicht-epidemie. 

In de afgelopen jaren is het aanbod van calorierijke voeding en dranken steeds groter geworden. Daarnaast zijn er steeds meer plekken gekomen waar goedkope voeding beschikbaar is (Hill, 1998). Ook de portiegrootte is in de afgelopen jaren toegenomen. De voordeel verpakkingen van zowel gezonde als ongezonde voeding zijn geïntroduceerd. Hierin is ook het aantal items per verpakking toegenomen. Je wordt verleid deze goedkopere verpakking mee te nemen wat onbewust kan leiden tot overconsumptie. Dit komt doordat de energie-inname toeneemt wanneer je grotere porties aangeboden krijgt (Steenhuis & Vermeer, 2009).

Als we kijken naar de verschillende porties die in een restaurant of bij take away worden aangeboden, heeft er ook een verandering plaatsgevonden. Groot is een nieuwe standaard geworden. De porties van een cappuccino worden aangeboden in klein, medium en groot. Medium is hierbij de standaard maat geworden. Wat klein is immers klein en groot is als we ergens echt heel veel trek in hebben. Maar dit klopt niet. Eigenlijk is de medium maat een grote hoeveelheid. Klein is dan een normale hoeveelheid en groot is een extra grote hoeveelheid.
Dit zien we ook met de standaard flesjes frisdrank van 500 ml. Deze worden aangeboden in één verpakking terwijl deze verpakking twéé porties van 250 ml bevat. Doordat ze samen verpakt zijn, lijkt het dat beide delen samen één portie zijn (Geier et al., 2006). 

Het gedrag dat je vertoont vindt plaats via twee cognitieve gedragingen: het reflectieve- en het impulsieve systeem. Bij het reflectieve systeem maak je een verstandige keuzes die grotendeels bewust is. Voordat je een keuze maakt denk je hier over na, “Heb ik wel trek?” Of “Ik heb vandaag al een koekje gehad”. Dit systeem kost tijd en energie.
Het impulsieve gedrag is juist snel, moeiteloos en gebeurt onbewust. Impulsiviteit doe je zonder ergens van te voren erbij stil te staan. Hierbij spelen gewoontes een rol. Uit onderzoek blijkt dat mensen ongeveer 200 voedselkeuzes per dag maken (Wansink & Sobal, 2007). Veel van deze keuzes die we maken worden bepaald door het impulsieve systeem.

De prikkels honger en dorst kunnen jouw voedingsconsumpties beïnvloeden. Wanneer je met honger naar de supermarkt gaat, maak je vaak andere keuzes dan wanneer je met een verzadigd gevoel boodschappen gaat doen. Maar ook een eerdere positieve ervaring met een ongezond product kan leiden tot ongezond gedrag. Als je bijvoorbeeld op een gezellige verjaardag een donut hebt gegeten, is de kans groter dat je hier ook trek in hebt wanneer je deze bij de benzinepomp ziet liggen omdat je er een positieve associatie mee hebt. Je associeert, onbewust, niet alleen de donut met lekker maar ook met gezelligheid. Het behouden van zelfcontrole vergt in dit geval meer moeite door alle verschillende prikkels waar je mee te maken hebt.

Geier, A. B., Rozin, P., & Doros, G. (2006). Unit Bias. Psychological Science, 17(6), 521–525. https://doi.org/10.1111/j.1467-9280.2006.01738.x

Hill, J. O. (1998). Environmental Contributions to the Obesity Epidemic. Science, 280(5368), 1371–1374. https://doi.org/10.1126/science.280.5368.1371

Mensink, F., & Feunekes, D. I. G. (2015). Invloed van de fysieke omgeving op eetgedrag. Voedingscentrum, 1–6. Geraadpleegd van https://mobiel.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/voedingscentrum/Documents/Professionals/Pers/Factsheets/Factsheet%20Invloed%20van%20de%20omgeving%20op%20fysieke%20eetgedrag.pdf

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2018, 20 juli). Overgewicht en obesitas. Geraadpleegd op 27 mei 2021, van https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2003/04/28/overgewicht-en-obesitas

Steenhuis, I. H., & Vermeer, W. M. (2009). Portion size: review and framework for interventions. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 6(1), 58. https://doi.org/10.1186/1479-5868-6-58

Wansink, B., & Sobal, J. (2007). Mindless Eating. Environment and Behavior, 39(1), 106–123. https://doi.org/10.1177/0013916506295573

Zitgedrag. (z.d.). Geraadpleegd op 27 mei 2021, van https://www.sportenbewegenincijfers.nl/kernindicatoren/zitgedrag#node-zitgedrag

Over de auteur

Marcel Keppel

Marcel Keppel

Marcel Keppel is de gedreven eigenaar achter BeneFIT Studio, gevestigd in Den Haag. Geboren in 1986, gelooft hij sterk dat een gezonde levensstijl bijdraagt aan succes en geluk. Het is zijn persoonlijke missie om samen met het team van BeneFIT personal trainers klanten te inspireren met zijn expertise in training, voeding en gezondheid zodat iedereen bewust gezonde keuzes kan maken. Marcel is samen met Team BeneFIT uitgeroepen tot Beste Personal Trainer van Nederland in 2023/2024 en heeft als National Trainer meer dan 250 Personal Trainers opgeleid. Binnen BeneFIT Studio stimuleert en faciliteert hij zijn team in persoonlijke ontwikkeling, zowel als persoon als professional, in een veilige en huiselijke omgeving.